منوریل، غده ای سرطانی در شریان شهری قم
با سفر معاون اجرایی رئیس جمهور و طی هفته های اخیر مسئله تلخ منوریل قم دوباره به سر تیتر مهمترین اخبار قم تبدیل شده است. شاید هیچ کدام از مسئولانی که در مردادماه 1388 به هر ترفندی بود خود را به مراسم کلنگ زنی عملیات اجرایی نخستین مونوریل کشور رساندند تا در عکس یادگاری آن حاضر شوند فکر نمی کردند که این پروژه به یکی از پر هزینه ترین و در عین حال بی خاصیت ترین پروژه های کشور تبدیل شود و هیچ شخص حقیقی و نهاد دولتی، نه زیر بار تکمیل آن رود و نه مسئولیت حداقل تغییر کاربری و ناکارآمدی پروژه را بپذیرد. به نظر می رسد منطقی ترین موضع اخیر را رئیس شورای شهر قم گرفته است. محسن محرری ضمن اذعان به اینکه این پروژه از روز اول پروژه‌ای ملی و دولتی تعریف‌شده و تکلیفی برای شهرداری در جهت تأمین منابع مالی آن ذکر نشده است، اظهار کرده است: شهرداری امکان تأمین مالی این پروژه را نداشته و نمی‌توانند سایر پروژه‌های عمرانی و خدماتی را برای تکمیل این پروژه متوقف کند و تأمین بودجه پانزده هزار میلیارد تومانی در توان شهر و استان قم نیست. سقائیان نژاد شهردار قم نیز موضع تقریبا مشابه دارد و با احداث مونوریل قم در قالب سناریوی ۶.۸ کیلومتری وضع فعلی مخالف است و آن را فاقد هرگونه کارکرد حمل و نقلی می‌داند.
اما موضع دولت متفاوت از نظر مدیران شهری قم و به واقع نسنجیده است. اخیرا معاون اجرایی رییس جمهور در سفر کوتاهی که به منظور بررسی مصوبات سفر سال 1400 آیت اله رئیسی به قم داشته است گره مهم و اصلی مونوریل را ورود جدی شهرداری قم به این طرح و تامین حداقل ۵۰ درصد از هزینه‌های آن دانسته است. اینکه این موضع بر اساس چه منطق و برآوردی گرفته شده است ساعت ها جای بحث و نقد جدی دارد. شهرداری به عنوان مهمترین نهادی که عمده منابع تامین مالی آن از جیب مردم می باشد چگونه می تواند علی رغم هزینه بالای مدیریت شهری و اجرای پروژه های متعدد عمرانی، زیر بار اجرای طرح بی خاصیتی رود که به تمام دستاوردهای آن اعم از توسعه گردشگری و حمل و نقل شهری ابهام جدی وارد است و تامین مالی این پروژه ضمن اینکه اجرای سایر طرح ها را با چالش جدی مواجه خواهد کرد، خروجی آن فشار بیشتر به مردم، اخذ جریمه و عوارض ساخت و ساز های غیر مجاز شهری و تراکم فروشی خواهد بود.
پروژه گران منوریل قم با یک تکنولوژی کاملا وارداتی و وابسته و هزینه نگهداری و تعمیرات سنگین که بسیاری از چالش های آن پس از راه اندازی خودنمایی خواهد کرد و در مسیری که جایگزین های کارآمد و بهتری را می توان برای آن پیشنهاد کرد هیچ توجیهی برای ادامه حتی تا پردیسان ندارد. موافقین این طرح برای اقناع افکار عمومی مدام بر ادامه آن تا پردیسان تاکید می کنند و بر روی پایین بودن هزینه اجرای آن در مقایسه با متروی زیر زمینی تاکید می کنند اما نمی گویند در مسیری که می توان به راحتی خط مترو را روی زمین ایجاد کرد چه لزومی بر اجرای طرح زیر زمین و یا روی هوا است.
در زمینه توسعه گردشگری علی رغم اینکه این طرح هیچگونه تناسبی با هویت شهری قم بخصوص اطراف حرم مطهر حضرت معصومه (س) ندارد، اگر قرار باشد شهرداری 50 درصد اجرای این طرح را پرداخت کند به جای پرداخت این هزینه هزاران میلیاردی، می تواند در تعامل با سایر سازمان های دولتی بسیاری از ظرفیت های بالقوه گردشگری قم را احیا و فعال کند. جالب است موافقان اجرای پروژه منوریل در نقد موضع شهرداری قم که حمایت از اجرای این پروژه را منوط به مطالعه و اخذ نظر شرکت مهندسین مشاور دانسته است، به عدم وجود سابقه ارزیابی پروژه منوریل در رزومه این شرکت خرده گرفته اند، این انتقاد نامعقول، در واقع خود منتقدین را زیر سوال می برد چرا که برای مشاوره ارزیابی این طرح نیز بیاید به سراغ مشاورین خارجی رفت چون عملا منوریلی در کشور اجرا نشده است که سابقه ای در رزومه شرکت های مشاور داخلی این حیطه وجود داشته باشد، ایضا به یقین می توان اظهار کرد که هیچ شرکت خارجی اگر مطالعه ارزیابی ادامه این مسیر را انجام دهد ضمن حیرت از این همه سوء مدیریت، به ادامه آن رای مثبت نخواهد داد. حداقل برای این طیف می توان امید داشت شاید با رایزنی و فشار بتوانند رای مثبت شرکت های مشاور داخلی را کسب کنند.
از موضع فنی در حوزه حمل و نقل شهری، هزینه خدمات ارائه شده به همشهریان، تعمیر و نگهداری و… نقدهای کارشناسی بسیاری به این طرح وارد است که در فرصتی به آنها پرداخته خواهد شد. امید است مسئولین استانی و کشوری نیز موضع منطقی و غیر سیاسی در قبال منوریل گرفته و بیش از این تعیین تکلیف و قبول مسئولیت ناکارآمدی این طرح را معطل جلسات و بازدیدهای خود نکنند و حداقل پذیرای نظر کارشناسان حوزه برنامه ریزی شهری استان در تغییر کاربری این پروژه باشند تا کمی این نماد ناهمگون با منظره شهری قم بهبود یابد و تاحدودی از هدر رفت هزینه های قبلی نیز جلوگیری شود.
