موضع گیری سینوسی دولتها در تقابل با آلودگی هوا

روند افزایشی آلودگی هوا در ایران علی‌رغم اجرای سیاستهایی نظیر تعطیلی مدارس و محدودیتهای تردد، همچنان به قوت خود باقی است. آلودگی هوا یک مسئله جهانی است که البته در ایران با توجه به اینکه سالها پس از انقلاب صنعتی وارد گود توسعه شد، سیاست‌گذاری ها با بررسی منابع و چالش های کشورهای دیگر می توانست به نحو مطلوب‌تری ترسیم شود و از بسیاری از آزمون و خطاها جلوگیری شود. امروزه در جهان از هر ۱۰ نفر، ۹ نفر در هوایی تنفس می‌کنند که حاوی مقادیر بیش از حد مجاز آلاینده‌ها است. تحقیقات نشان داده که بین آلودگی هوا و تشدید انواعی از بیماریهای قلبی و تنفسی ارتباط مستقیم وجود دارد، به نحوی که طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت سالانه بیش از ۷ میلیون نفر جان خود را بر اثر این پدیده از دست می‌دهند.

صيانت از محيط زيست يكی از مهمترین ارکان و حق های بنيادين هر جامعه ای می باشد. هدف گذاری برای آينده محيط زيست و اينكه سیاست گذاری های دولت به پیشرفت پايدار کشور ختم شود، از جمله تكاليف عمده و اصلی دولت ها محسوب می شود که در گذشته غفلتهایی نیز صورت گرفته و امروز در قالب مسائل و بحران های محیط زیستی، ظهور و بروز پیدا کرده است. طبق گزارش بانک جهانی در سال، ۲۰۱۸ خسارات وارد شده بـه ایران از این بابـت بالغ بر ۷ میلیارد دلار بـوده است و با توجه به افزایش تعداد روزهای آلوده در اکثر شهرهای کشور این رقم خسارت، در سال‌های اخیر افزایشی بوده است.

اخیرا اغلب دولت ها در ابتدای شروع فعالیت خود موضع گیری های صریح و چکشی در قبال حفاظت از محیط زیست گرفته اند اما در ادامه رفتاری متفاوت از خود نشان داده اند. لیکن در حوزه کلان می توان دو راهبرد را در آینده پژوهشی حوزه محیط زیست ایران پیشنهاد کرد، یکی حركت از وضعيت موجود به سوی آينده و تكيه بر اصلاح و بهبود آنچه تاكنون گذشته است و ديگر هدف گذاری برای دستيابی به آينده ای ايده آل و قابل قبول که با کشورهای توسعه یافته قابل مقايسه باشد. محورهای اصلی اقدامات مورد نياز برای رسيدن به محیط زیستی پايدار در تغيير رفتار زيست محيطی به خصوص از ديد اقتصادی با ارتقای فرهنگ زيست محيطی، بیابان زدایی و احيا مراتع، حذف يارانه های مغاير با حفظ محيط زيست، توسعه فناوری های پاک، اصلاح فرهنگ مصرف گرایی با تغيير در شيوه زندگی، استفاده بهتر از زمين های كشاورزی با افزايش بهره وری، مدیریت مهاجرت، استفاده از فناوری های مناسب در كاهش آلاينده های هوا، آب، خاک و… خلاصه می گردد.

كاركرد دولت ها، متاثر از انديشه های حاكميت مردم، تضمين حقوق و رفاه اجتماعی و ايده حكمرانی مطلوب با رويكرد بهره برداری اصولی و منطقی از منابع طبیعی صورت می گیرد.

سبک و میزان مسائل و بحران های محیط زیستی استان قم نیز اگرچه مشابهت های بسیاری با سایر استان ها دارد اما سرعت تخریب و وسعت آن بخصوص در انتشار گرد و غبار و پسماندهای پرخطر و انتشار آلایندهای صنعتی و توسعه شهری متفاوت و نیازمند آسیب شناسی و اقدام فوری مدیریتی قاطع اما اصولی دارد.

هر سه عناصر زیستی آب، خاک و هوای استان قم در معرض تهدید جدی است، در کنار کسری تجمعی مخازن آبی استان و بحران فرونشست و افزایش شوری منابع آبی داخلی استان به دلیل سوء مدیریت پسماندهای ویژه و فاضلاب های صنعتی و خانگی، آلودگی خاک و منابع آبی به عناصر سنگین و سمی محتمل و حتی گزارش شده است.

فرسایش خاک و گسترش بیابان در افزایش گرد و غبار در هوای قم نمود پیدا کرده است به طوری که تعداد روزهای با هوای ناسالم چندین برابر گذشته شده و همچنین وجود منابع سنتی و جدید انتشار آلایندگی و تجمیع پسماندهای ویژه در حومه شهر قم، سلامت زیستی کل حوضه آبریز، بخصوص شهروندان قمی را به مخاطره انداخته است.

تاثيرگذاری شاخصه های حكمرانی مطلوب در تضمين محيط زيست سالم، سلامتی انسان، بهره مندی كارآمد از مواهب طبيعت و جبران خسارات زيست محيطي شکوفا می شود. با توجه به چشم انداز توسعه در کشور به نظر می رسد ديدگاه اول برای مدیریت سرزمینی استان قم و بسیاری از مناطق ایران منطقی تر باشد و با ارزیابی وضع موجود، رهیافت های مختلفی می تواند تدوين شود و مناسب ترين آنها از نظر حفظ محيط زيست و قابليت اجرا، انتخاب گردد. مطمئنا دستیابی به توسعه درخور استان قم در توجه به ویژگی های بالقوه سرزمینی در توسعه صنایع کم ریسک با اشتغال زائی بالا، توجه ویژه به صنعت گردشگری اعم از زیارتی، اکوتوریسم و درمانی و کنترل و نظارت بر مراکز انتشار آلایندگی با تکیه بر احیاء تخریب های گذشته می باشد که با ایجاد یک مدیریت متعهدانه، جامع و یکپارچه سرزمینی امکان پذیر است، مسئله ای مهم که مدتهاست تحت الشعاع دلسوزی های تریبونی مسئولین قرار گرفته است.

عباس جعفری
کارشناس برنامه ریزی محیط زیست